Γενική περιγραφή των επιπέδων
Ο διαχωρισμός των γλωσσικών επιπέδων βοηθά τους υποψηφίους να ορίσουν το επίπεδο το οποίο επιθυμούν να διδαχθούν, βάσει των ενδιαφερόντων τους.
Η περιγραφή κάθε επιπέδου, σύμφωνα με το Κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς για τις γλώσσες, εξηγεί τους εκπαιδευτικούς στόχους που πρέπει να επιτευχθούν με σκοπό το βέλτιστο αποτέλεσμα στις γλωσσικές εξετάσεις.
*(κατά την ονοματοδοσία των επιπέδων ακολουθήθηκε η σειρά του ελληνικού αλφαβήτου)
Τα ενδιαφέροντα και οι γλωσσικές ανάγκες των υποψηφίων αυτής της ηλικίας καταδεικνύουν θεματολογία σχετική με το ίδιο το παιδί, το σπίτι και την οικογένειά του, το σχολείο, τους φίλους και συμμαθητές και άλλα οικεία πρόσωπα, τη γειτονιά, τους χώρους και τους τρόπους ψυχαγωγίας του.
Ο υποψήφιος στο επίπεδο αυτό πρέπει να είναι σε θέση να επικοινωνεί χρησιμοποιώντας απλές γλωσσικές δομές, ανταλλάσσοντας πληροφορίες για τον εαυτό του, για τους φίλους και συμμαθητές του, να ανταποκρίνεται σε καθημερινές ανάγκες (συναλλαγές για την αγορά αγαθών στο κυλικείο, στο περίπτερο κτλ.), να δημιουργεί επαφές στο οικογενειακό και οικείο περιβάλλον (γειτονιά, σχολείο) και κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων (ψυχαγωγία, αθλητισμός). Πρέπει να μπορεί να καταλαβαίνει σύντομες ανακοινώσεις και να συμμετέχει στις διάφορες δραστηριότητες ακολουθώντας απλές οδηγίες των γονιών, του δασκάλου κτλ.
Σε γλωσσικό επίπεδο ο υποψήφιος στο επίπεδο αυτό διαθέτει περιορισμένα μέσα για να αντιμετωπίζει στοιχειώδεις απαιτήσεις των περισσότερων συνηθισμένων καθημερινών περιστάσεων: ένα περιορισμένο ρεπερτόριο ολοφράσεων (λέξεις, φράσεις και προτάσεις που τις έχει μάθει και τις χρησιμοποιεί ως ενιαία σύνολα) και την ικανότητα να κατανοεί και να παράγει σύντομα, απλά κείμενα.
Η επιδίωξη του αναλυτικού εξεταστικού προγράμματος είναι να καθορίσει εκείνα τα γλωσσικά στοιχεία των οποίων ο έλεγχος θα αποδείξει την ανάπτυξη και καλλιέργεια των τεσσάρων γλωσσικών επικοινωνιακών δραστηριοτήτων, δηλαδή την κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι συνήθως η κατανόηση (αναγνωστική ή ακουστική) από μόνη της δεν οδηγεί σε καμιά παραγωγή∙ παραμένει πράξη σιωπηρή, εσωτερική (Βάμβουκας 2001: 226-232).
Ο υποψήφιος καλείται να αποδείξει το βαθμό της γλωσσικής κατανόησης με δραστηριότητες παραγωγής, π.χ. να ανακαλέσει κάτι που άκουσε ή διάβασε, να απομονώσει και να χρησιμοποιήσει συγκεκριμένες πληροφορίες, να το συνοψίσει ή να το αναπτύξει, να απαντήσει σε μια σειρά ερωτημάτων σχετικά με αυτό. Είναι πολύ δύσκολο να θεωρήσουμε τις παρακάτω δεξιότητες ανεξάρτητες μεταξύ τους.
Αντίθετα, η μία συμπληρώνει την άλλη και, ειδικά, σε συνθήκες αξιολόγησης, η επίδοση στην κατανόηση αποδεικνύεται με παραγωγικές δραστηριότητες και αντίθετα οι παραγωγικές δραστηριότητες βασίζονται πολλές φορές στην κατανόηση.
Σ’ αυτό το επίπεδο ο υποψήφιος πρέπει να έχει τη βασική επικοινωνιακή ικανότητα, δηλαδή να μπορεί να χρησιμοποιεί την ελληνική γλώσσα στον προφορικό και στον γραπτό λόγο, τυπικό ή φιλικό, για να ανταποκρίνεται σε καθημερινές ανάγκες και καταστάσεις επικοινωνίας. Πρέπει να είναι σε θέση να κατανοεί προτάσεις και εκφράσεις οι οποίες εμφανίζονται συχνά και συνδέονται με προσωπικές και οικογενειακές πληροφορίες, αγορά, ψυχαγωγία κτλ. Πρέπει να μπορεί να επικοινωνεί χρησιμοποιώντας βασικές γλωσσικές δεξιότητες σε καθημερινές καταστάσεις/συνθήκες, που απαιτούν απλή και άμεση ανταλλαγή πληροφοριών γύρω από οικεία θέματα. Ακόμη πρέπει να είναι σε θέση να ανταλλάσσει πληροφορίες για θέματα οικεία, ρουτίνας ή άμεσης ανάγκης.
Ο υποψήφιος πρέπει να έχει την ικανότητα να ανταποκρίνεται γλωσσικά σε καταστάσεις άμεσων καθημερινών συναλλαγών για τις οποίες η χρήση της ελληνικής γλώσσας είναι σε μεγάλο βαθμό σταθερή, προβλέψιμη και επαναλαμβανόμενη.
Κατά τη διάρκεια των συναλλαγών οι ομιλητές δημιουργούν και διατηρούν κοινωνικές και επαγγελματικές επαφές. Σε καταστάσεις έμμεσης επικοινωνίας, οι ομιλητές πρέπει να μπορούν να κατανοούν την ουσία και ορισμένες λεπτομέρειες ενός προφορικού ή γραπτού κειμένου.
Ο υποψήφιος πρέπει να γνωρίζει ακόμη τις σχετικές κοινωνικές συνήθειες, γλωσσικές (να γνωρίζει τους γλωσσικούς τρόπους για να τραβάει την προσοχή των άλλων, να απευθύνεται στους συνομιλητές του, να παίρνει τον λόγο, να ολοκληρώνει την επικοινωνία, να επιλέγει τον βαθμό επισημότητας ή οικειότητας κτλ.) και μη γλωσσικές (να γνωρίζει τους τρόπους φυσικής επαφής, χειραψία, φίλημα, χειρονομίες κτλ.), να είναι εξοικειωμένος ως ένα βαθμό με βασικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την καθημερινή ζωή, τις συνθήκες διαβίωσης, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την κοινωνική ζωή, τις βασικές αξίες και νοοτροπίες.
Ο υποψήφιος πρέπει να έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί την ελληνική γλώσσα με ευχέρεια και αυθορμητισμό, έτσι ώστε η επικοινωνία του με τους φυσικούς ομιλητές να γίνεται χωρίς πίεση και δυσκολία. Πρέπει να είναι σε θέση να κατανοεί τις κύριες ιδέες πάνω σε συγκεκριμένα, αλλά και αφηρημένα θέματα και να χειρίζεται, επίσης, πιο τεχνικά θέματα που ανήκουν στην περιοχή της ειδίκευσής του.
Πρέπει να παράγει λόγο με σαφήνεια και λεπτομέρεια πάνω σε ευρύ πεδίο θεμάτων και να εξηγεί μία άποψη πάνω σε ένα θέμα, παρουσιάζοντας τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα διάφορων επιλογών.
Επίσης , σε αυτό το επίπεδο ο υποψήφιος πρέπει να είναι σε θέση να χειρίζεται με μεγαλύτερη ευελιξία και ετοιμότητα τις καταστάσεις καθημερινών συναλλαγών, όταν αυτές παρουσιάζουν κάποιο πρόβλημα ή παίρνουν μια αναπάντεχη τροπή.
Ακόμη, ο υποψήφιος σε αυτό το επίπεδο πρέπει να γνωρίζει και να είναι σε θέση να συμπεριφέρεται κατάλληλα, σύμφωνα με τις κοινωνικές συνήθειες, γλωσσικές και μη γλωσσικές (γλωσσικές μορφές ευγενείας, βαθμός επισημότητας ή οικειότητας, χειρονομίες, φυσική απόσταση και φυσική επαφή κτλ.). Πρέπει να είναι εξοικειωμένος με βασικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού (συνθήκες διαβίωσης, κοινωνική ζωή, βασικές αξίες κτλ.), να έχει επίγνωση των πολιτιστικών διαφορών και των σχετικών συνηθειών και εθίμων, καθώς και των παρεξηγήσεων που είναι δυνατό να δημιουργηθούν από αυτές τις διαφορές. Και φυσικά πρέπει να έχει επίγνωση των κυριοτέρων κοινωνικοπολιτισμικών διαφορών που υπάρχουν ανάμεσα στη δική του κοινωνία και νοοτροπία και αυτήν των φυσικών ομιλητών της ελληνικής γλώσσας.
Ο υποψήφιος πρέπει να έχει την ικανότητα να κατανοεί και να χρησιμοποιεί την ελληνική γλώσσα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται γλωσσικά σε καταστάσεις στις οποίες είναι πολύ πιθανόν να εμπλακεί, είτε ως επισκέπτης είτε ως προσωρινός κάτοικος στην Ελλάδα, στην Κύπρο ή σε περιοχές όπου χρησιμοποιείται η ελληνική γλώσσα ως μέσο επικοινωνίας (ελληνικές κοινότητες σε άλλες χώρες) ή ακόμη αν συναντά στη δική του χώρα επισκέπτες ή προσωρινούς αλλά και μόνιμους κατοίκους που χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα.
Οι καταστάσεις στις οποίες μπορεί να εμπλακεί, εκτός από τις πρακτικές συναλλαγές της καθημερινής ζωής, είναι αυτές που προκύπτουν από την προσωπική, άμεση επικοινωνία με σκοπό τη δημιουργία και τη διατήρηση κοινωνικών επαφών ή την άμεση ή έμμεση επικοινωνία στη διεκπεραίωση υποθέσεων σε σχέση με ποικίλους τομείς της δημόσιας ζωής (επιχειρήσεις, εκπαίδευση, πρόνοια κτλ.).
Ειδικότερα, ο υποψήφιος πρέπει να έχει την ικανότητα να καταλαβαίνει ευρύ φάσμα κειμένων προφορικού ή γραπτού λόγου, τα οποία είναι μακροσκελή και απαιτητικά και να αναγνωρίζει έμμεσες πληροφορίες που περιέχονται σ' αυτά. Πρέπει να είναι σε θέση να συνοψίζει πληροφορίες από διάφορες προφορικές ή γραπτές πηγές, να ανασυγκροτεί και να παρουσιάζει με συνοχή επιχειρήματα και αναφορές.
Επίσης, πρέπει να έχει την ικανότητα να εκφράζεται αυθόρμητα, χωρίς να χρειάζεται χρόνο για αναζήτηση των σωστών εκφράσεων και με το βαθμό τυπικότητας ή εγκαρδιότητας που είναι κατάλληλος για την κάθε περίσταση.
Γενικά, πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιεί τη γλώσσα ευέλικτα και αποτελεσματικά για κοινωνικούς, ακαδημαϊκούς και επαγγελματικούς σκοπούς. Πρέπει να μπορεί να εκφράζεται πάνω σε σύνθετα θέματα με σαφήνεια, δομή, λεπτομέρεια, χρησιμοποιώντας με αυτοπεποίθηση συνδετικούς και συνεκτικούς γλωσσικούς μηχανισμούς.
Το επίπεδο Γ2 αντιστοιχεί στην ολοκληρωμένη και τέλεια γνώση (Trim: ‘Comprehensive Mastery’, Wilkins: ‘Comprehensive Operational Proficiency’ «ολοκληρωμένη διαχειριστική ικανότητα»), αποτελεί τον ανώτατο εξεταστικό στόχο της πιστοποίησης ελληνομάθειας και είναι αντίστοιχο του C2 της εξάβαθμης κλίμακας επιπέδων του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το επίπεδο αυτό «αν και έχει ονομαστεί ‘Mastery’ – «Τέλεια γνώση», ο όρος αυτός δεν έχει σκοπό να υπονοήσει ικανότητα του φυσικού ομιλητή, αλλά να χαρακτηρίσει τον βαθμό ακρίβειας, καταλληλότητας και άνεσης με τη γλώσσα που εμφανίζεται στην ομιλία αυτών που υπήρξαν εξαιρετικά επιτυχημένοι σπουδαστές» (Ευσταθιάδης & Τσαγγαλίδης 2007: 45).
Το επίπεδο Γ2 αντιστοιχεί στην ολοκληρωμένη και τέλεια γνώση (Trim: ‘Comprehensive Mastery’, Wilkins: ‘Comprehensive Operational Proficiency’ «ολοκληρωμένη διαχειριστική ικανότητα»), αποτελεί τον ανώτατο εξεταστικό στόχο της πιστοποίησης ελληνομάθειας και είναι αντίστοιχο του C2 της εξάβαθμης κλίμακας επιπέδων του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το επίπεδο αυτό «αν και έχει ονομαστεί ‘Mastery’ – «Τέλεια γνώση», ο όρος αυτός δεν έχει σκοπό να υπονοήσει ικανότητα του φυσικού ομιλητή, αλλά να χαρακτηρίσει τον βαθμό ακρίβειας, καταλληλότητας και άνεσης με τη γλώσσα που εμφανίζεται στην ομιλία αυτών που υπήρξαν εξαιρετικά επιτυχημένοι σπουδαστές» (Ευσταθιάδης & Τσαγγαλίδης 2007: 45).
Το επίπεδο, λοιπόν, της γλωσσικής επίδοσης του υποψηφίου χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα υψηλό. Δεν έχει καμιά δυσκολία κατανόησης οποιουδήποτε είδους προφορικού ή γραπτού λόγου και ο ίδιος μπορεί να παράγει σαφή, ρέοντα σωστά δομημένο λόγο προφορικό ή γραπτό. Έχοντας ένα ευρύ λεξιλογικό ρεπερτόριο και το γραμματικό έλεγχο πολύπλοκων δομών, μπορεί να παρακολουθεί ή να συνομιλεί άνετα και κατάλληλα σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και της προσωπικής του ζωής.
